Damu la Nandoni ḽi khou khwinifhadzwa.

Tshiṱori nga Silas Nduvheni na Andries van Zyl. Ṱhalutshedzo nga Khathutshelo Raliphaswa.

Zwa zwino vhadzulapo vhane vha tshila na ṱhahelelo ya maḓi vhuponi ha tshiṱiriki tsha Vhembe vha nga rulea, izwo zwi khou tevhela zwezwa ḓou ḓivhadzwa uri hu ḓo khwinifhadzwa Nandoni Water Treatment Works nga nwedzi wa Ḽara ṅwaha uno. Mushumo u khou lavhelelwa u fhela nga Tshimedzi 2028 hone hu ḓo engedzwa dzi megalitha dzi swikaho dza furathi nga ḓuvha kha zwiko zwa maḓi.

Nga tshifhinga tsha muṱangano na vhafaramikovhe we wa farwa nga ṅwedzi wa Fulwana ṅwaha uno khoroni ya Musanda ya Mphaphuli, zwinwe zwa zwidodombedzwa nga ha mushumo uyu zwo ḓivhadzwa. Vho Berlin Molepo, rainzhiniara muhulwane wa tshumelo dza maḓi na u dzudzanya kha muhasho wa maḓi na vhutatatshili, vho amba zwauri ḓamu ḽa Nandoni ḽo fhela nga nwaha wa 2004 hone hu ḓo vulwa lwa tshiofisi nga ṅwaha wa 2005. Vhuko ha maḓi ho ḓou fhela nga ṅwaha wa 2008, hune hovha hu tshi ḓiswa maḓi a megalitha dza furathi nga ḓuvha.

“Damu helo zwa zwino li isela maḓi kha mivhundu ya masipala wa tshiṱiriki tsha Vhembe hone vhakha nzudzanyo dzauri li isele na vha zwiṱiriki Mopani na Capricorn fhano Limpopo, hune ha anganyelwa uvha na vhathu vha paḓaho miḽiyoni wa vhathu,” vha amba.

Vho amba zwauri u engedzwa ha tshikalo tsha megalitha dza ḓana fumbili nga ḓuvha zwi ḓo swika kha phaiphi dza maḓi dzine vha muhasho wa maḓi na vhutatatshili vha khou lugisela u dzhia ubva Nandoni uya kha zwiko zwa maḓi zwi re Hamalamulele, Vuwani, Elim, Makhado na Sinthumulekutama.

Kha tshitatamennde tshe tsha anḓadzwa nga tshifhinga tsha muṱangano, tsho sumbedzwa uri ḓamu ḽi vhonwa sa tshiteṅwa tsha vhuraru, hune havha na mithara dza miḽiyoni dza 164, hune ha ḓisela vhathu vha anganyelwaho uvha vha miḽiyoni dza 1.1

Naho zwiko zwa maḓi hu tshi shuma nga nḓila ine ha lavhelelwa ngayo, hu isela vhathu vha mivhundu ya 72 kha mivhundu ya 207. Maḓi ane a ṱoḓea ndi ane a fhira megalitha dza 100 nga ḓuvha. Luṱa lwa u thoma hu ḓovha mishumo miswa, ngeno luṱa lwa vhuvhili hu tshi dovha u khwinifhadzwa ha tshiko tsha murahu, na u lugisa themamveledziso na zwifhaṱo zwire hone.

Khumbelo yau khwinifhadzwa ha fhethu afha yo ṱanganedzwa nga vharangaphanḓa vha muvhundu vhe vhavha vhe hone muṱanganoni wa vhafaramikovhe. Vhamusanda Vho Mashonelo Tshimange vho amba zwauri ndi kale vhe na ṱhahelelo ya maḓi o kunaho a u nwa. Vhari vha na fulufhelo ḽauri tshiimo tshi ḓo shanduka musi fhethu afho hu tshi thoma u shuma.

Nedorobo muhulwane vha masipala wa tshiṱiriki tsha Vhembe, Vho Freda Nkondo, vho ṱanganedza puḽane dzau khwinifhadza Nandoni. He vha amba zwauri vha ḓo ḓisa maḓi kha vhadzulapo vhanzhi kha tshiṱiriki. Fhedzi naho zworalo vha a vhilaedzwa nga zwine vhadzulapo vha tshinyadza themamveledziso dzi fanaho na phaiphi dza maḓi, zwine zwa ita uri vhathu vhanzhi vha si wane maḓi.

Kha vhupo ha Louis Trichardt, VDM i kundelwa u isela vhathu vhanzhi maḓi zwine zwa zwino vhathu avho vho no fhedza ṅwedzi vhasina maḓi. Zworalo Sinthumule na Kutama, vhadzulapo vho no laṱa fulufhelo ḽavho khauri vha nga wana maḓi kana u vhona phaiphi dzavho dzi bva maḓi.

Nga Lavhuvhili la vhege yo fhiraho, vha ḽihoro ḽa Democratic Alliance, Vho Pierre Smalle, vho ḓou fhirisela mafhungo kha vha komiti ya dzulo la lushaka vha maḓi na vhutatatshili, Vho Leon Basson. Kha ḽiṅwalo ḽavho vho ṱahisa mbilaelo dzavho dza zwine vha VDM vha khou hana u fhindula mbudziso, he vha fhedzisela u vhudza vhathu nga ḽa furaru-thihi Fulwana nwaha uno.

Vho Smalle vho ṱahisa zwauri magwedzho a fumi-raru o vhetshelwa u shuma u ḓisela vhathu maḓi ṅwaha uno, fhedzi hu shuma magwedzho mavhili fhedzi.

Vho Smalle vhari vha na fulufhelo ḽauri vha komiti vha ḓo vhona mulandu vha VDM nau dalela vha tshiṱiriki tsha Vhembe uri vha ṱole nga vhuḓalo uri khaedu iyo a i tandulei naa.

Date:15 August 2024

By: Silas Nduvheni

Read: 122